Sulisartut kattuffiata pileqqaarneranik pingaarutaanillu inuillu tassani malunnaateqarsimasut ilannguinik taasassat.
Ataatsimeersuarneq siulleq
SIK-p ataatsimeersuarnera siulleq pivoq ulloq 2. juuli 1956 illoqarfinni 13-ini sulisartut (imaluunniit ”laajaasartut”) peqatigiiffiisa aallartitaat peqataasoralugit. Allagaatini siullerni kattuffik ”Kalaallit Nunaanni Sulisartut Kattuffiannik” kalaallisut taaneqarpoq. 1978-imili SIK-mik (Sulinermik Inuussutissarsiuteqartut Kattuffiat-nik) ateqalernissani tikillugu taaguutigaa ”GAS”, tassa “Grønlands Arbejder Sammenslutning”-ip naalisarnera.
Ataatsimeersuarneq kattuffimmik pilersitsiviusoq Landsrådip ataatsimiittarfiani Nuummiittumi ingerlanneqarpoq siulersortigalugu kattuffiup siulittaasoqqaava, allaffimmioq Lars Svendsen.
Pilersitsinerli tamanna sioqqullugu siulersuisuunerugallartut atuussimapput taamanikkut sinerissami fastlejetut sulisorineqartut peqatigiiffiisa katersornerisigut kattuffissamik piareersaallutik. Piareersaanermi siunnersortaalluarsimavoq taamani Danmarkimi sulisartut peqatigiiffeqarneranni ingerlatseqataasoq politikeri socialdemokratiusoq, qillertoqqerisoq Carl P. Jensen.
Inuiaqatigiinni akuuneq
Tamatuma kingorna SIK Kalaallit Nunaanni inuiaqatigiit ineriartortinneqarneranni nukittuumik akuuleriartorpoq.
SIK isumaqatiginiartakkatut illua’tungeralugu inuiaqatigiinni iluarsaaqqinnerit malunnaatillit arlallit naammassineqarput: Sulisartut akissarsiaat sulinerminnilu atugarisaat pillugit isumaqatigiissutit siulliit atuutilerput. Tassani taasariaqarpoq arnat angutillu naligiimmik akissarsiaqartinneqarnissaat isumaqatigiissutaammat – tamannalu taamanikkut nunani Kalaallit Nunaata attaveqarfigisaani atuutinngimmat.
Taava annertussusileriikkanik ikiorsiissuteqartarnermik aaqqissuussineq atuutilerpoq, aningaasaateqarfiit pilersinneqarput qaammarsaaneq, ilinniartitaaneq, suliffissanik pilersitsinissaq, sulinngiffeqarluni angalanissamut akiliunneqarsinnaaneq isumaginninnerlu siunertaralugit, kiisalu sulisartut højskoliat sananeqarpoq soraarnerussutisiassanullu aningaasaateqarfik SISA pilersinneqarluni. Angusat eqikkarlugit taama taagorneqarsinnaapput. Puigorneqartariaqanngilarlu isumaqatigiissutit tamalaat kalaallit oqaasii pingaarnertut tunngavigalugit suliarineqartalermata aammalu nunaqavissut tikisitallu akissarsiaat assigiittussaatitaalermata.
Siulittaasuusartunik taasassat
Saffiooq Ôdâq Olsen 1960-ikkunni ’70-ikkunnilu ukiut katillugit 16-it siulittaasuunermini sulisartorpalaartumik isumaginnilluarnissamik pingaartitsilluni ingerlatsivoq ataqqineqaatigillualikkaminik. Pingaarnianngitsumik taamaattorli nukittuumik pissuseqarluni 1977-imi aatsitassarsiorfimmi Maarmorilimmi suliumajunnaarneq siulersorpaa suliffiutillit nunanit tamalaaneersut illua’tungeralugit – suliffimmilu iliuuseqarneq tamanna nunani allani maluginiarneqarluartoq Kalaallit Nunaanni sulisartut peqatigiinnerannut nukittorsaataangaarpoq.
Ôdâq Olsenip eqqaaneqaatissaanik SIK aningaasaateqarfiliorsimavoq taallugu “Ôdâq Olsenip Aningaasaateqarfia”. Sulisartut peqatigiiffiini ukiorpassuarni ilaasortaasimasut aningaasaateqarfimmit tassannga kajumissaatinik nersornaaserneqarsinnaapput nunani tamalaani sulisartut ulluanni tunniunneqartunik. Tamanna immikkoortortaqarfiit siunnersuuteqareernerisigut pisassaaq, taavalu kikkut nersornaatisitinneqassanerannik siulersuisuunerit aalajangiissapput.
Jens Lyberth, niuernermi allaffinnilu sulisut peqatigiiffeqarneranni suliniuteqartuusimasoq GAS-imilu isumaqatigiissutilerinermut konsulentiusimasoq, 1970-ikkut naalerneranni ’80-ikkullu aallartinneranni siulittaasuunermini kattuffiup inuiaqatigiinni inissisimaneranik akuuneranillu inerisaasuuvoq.
Ullumi SIK-p siulittaasoraa Jess G. Berthelsen, maskiinalerisutut ilinniarsimasoq. Taassuma 1990-imilli kipisuitsumik siulittaasuugami kattuffik ukiut tuusintillit nikinneranni ikaaruppaa, manna tikillugu sivisunerpaamik siulittaasuulluni.
Sulisartut siuttuattut Jess G. Berthelsenip ilisarnaatigaa inuiaqatigiinnik qaammaasaqarneq inuiaqatigiinnilu suleqataarusunneq. Sulisartummi peqatigiiffiisa akissarsianut sulinermilu pissutsinut tunngasut kisiisa ukkatarisariaqanngilaat. Aamma politikkikkut eqqumalluartariaqarput inuiaqatigiinni pissutsit ataatsimut isiginiarlugit – isummerfigalugillu. Tassalu taamatut eqqarsarneq ilaatigut tunngavigalugu 2013-imi SIK-p Inuusuttai pilersinneqarput inuusuttut sulisartoqarnikkut inuiaqatigiinnilu pissutsit eqqarsaatigalugit suliniuteqarnissamut kajumissaarumallugit.
(Allaaserisaq matuma qulaaniittoq Svend Møllerimit 2017-imi aasakkut suliarineqarpoq)
Ukiut ingerlaneranni SIK-mi siulittaasut
Lars Svendsen 1956-61
Kaj Johnsen 1961-63
Ôdâq Olsen 1963-72 / 1973-78 / 1978-80
Ulf Olsen 1972-73
Abraham Mikaelsen 1978
Jens Lyberth 1980-87
Finn Heilmann 1987 (maaji-oktobari)
Jonas Fleischer 1987-88 (marsi)
Jens Johansen 1987-88 (marsi)
Ole Magnussen 1988-89 (februaari
Kristian ”Pablo” Poulsen 1989-90
Jess G. Berthelsen 1990 >
Ôdâq Olsen katillugit ukiuni 16-ini siulittaasuuvoq. Politikkikkut eqqaamaneqaataasa ilagaat Landsrådimut 1975-imit ’79-imut ilaasortaatilluni nunamik piginnittussaatitaaneq taasissutigitikkamiuk. Asseq una SIK-p Qaqortumi Sulisartut Højskolianni ataatsimeersuarnerisa ilaannit pisuuvoq. Saamerliulluni issiasoq imaqarniliortoq tassaavoq Kristian Pablo Poulsen, kingusinnerusukkut kattuffimmi sivikitsumik aamma siulittaasuusoq.
GAS / SIK-p ukiuinit siullernit
Sulisartut 1950-ikkut naalerneranni iliuuseqartarnerinit katerittarnerinillu assilisat ilaat. Assimi siullermi allagartarsuarmi talerpillermi allassimasoq takutitsivoq akissarsiaqartitsineq apeqqutit pingaartut ilagiuarsimagaat. Assilissat Nuummeersuupput.
GAS/SIK-p oqaluttuarisaaneranik filmeeraq
SIK-p oqaluttuarisaanera pissanganartoq minutsini arfinilinni. Kattuffiup 1956-imi pilersinneqarneranit taasassat pingaartut ilamininngui oqaluttuarineqarput – asseq tooruk filmi aallartikkumallugu. (SIK, oktobari 2019)
Sammisaq pillugu aamma atuarneqarsinnaasut:
- Jørgen Fleischer: Kalaallit naalakkersuinerat (ukiut ingerlaneranni pisartunik pingaarnersiuineq), qupp. 34-35 (Atuakkiorfik 1989)
- Kammammii Olsen: Kalaallit Nunaanni sulisartoqarnerup oqaluttuarisaanera (SIK, 1996)
- Aksel V. Carlsen: Kalaallit Nunaanni sulisartut peqatigiinnerata aallarteqqaarnerata oqaluttuarisaaneranik allaaserisat nangeqattaartut (www.arbejderen.dk 2006).
- Kristian Pablo Poulsen: Naalakkersuinikkut siuttuuneq – Siumut ukiuni 30-ni, qupp. 14-15, 26-27, 34-35, 45-50 (Atuakkiorfik 2007)
- Jess G. Berthelsen: SIK-p ukiunik 60-iliinerata 2016-imi nalliuttorsiutigineqarnerani oqalugiaat – oqalugiaat aajuk una toorlugu